27 maart 2024
Op deze schortelwoensdag spraken Andrea van Pol en ik over handwapperende Zweden en de terugkeer van NO FUTURE! (tevens een pilotvoorstelling van Young Gangsters deze zomer). Muziek was er van de Britse componiste Sally Beamish, In the Stillness, uitgevoerd door de Noorse trompettiste Tine Thing Helseth met haar all female koperensemble tenThing.
8 februari 2024
Andrea van Pol en ik spraken over wat te doen als de bom barst, vrede als meest klimaatneutrale oplossing voor oorlog en een stipendium voor rommeltijd. Daarna luisterden we naar de Ethiopische zuster en componiste Emahoy Guèbrou, die vorig jaar na een bijzonder leven op negenennegentigjarige leeftijd overleed.
15 december 2023
Hans Smit en ik spraken over podiumzorg en het Groot Maatschappelijk Nut, bétablokkers bij artiesten, de Arnhemse Held van 2023 Rocco Ostermann en zijn geweldige project De Niemanders, waarmee ze eerst muziek en verhalen zochten bij gedetineerden en samen met hen een album maakten. Nu, voor de Niemanders II, werken ze samen met vluchtelingen in opvangcentra. “Er zijn zoveel verhalen, mits ze maar ruimte krijgen om verteld te worden,” zegt Ostermann. Muziek was er van Bach, we zitten immers in de donkerste week, en dan toch in een aangenaam lichtvoetige versie van Raaf Hekkema met de rietblazers van Calefax. Een muziekstuk met de heerlijk eenvoudige titel Thematis Regii Elarobationes Canonicae II.
26 oktober 2023
We hadden het over het Zweedse Woordenboek, dat na 140 jaar eindelijk klaar is, maar nu alweer in de revisie moet omdat er de afgelopen eeuw nogal wat woorden bijgekomen zijn. Anderhalvemetermaatschappij bijvoorbeeld. Ook bespraken we het dagboek dat Lot Vekemans bijhield rond de première van haar voorstelling Blind, dat ze niet alleen schreef maar ook regisseerde. “Als ik om 12 uur ‘s nachts wakker schiet kan ik de slaap niet meer vatten. Ik hoor pagina’s dialogen in mijn hoofd.” schrijft ze. Herkenbaar, die personages die in een proces komen spoken ’s nachts. We luisteren naar Ahmet Saygun, de man die de eerste Turkse opera componeerde, en ook een prachtige solo voor cello, hier uitgevoerd door Yo-Yo Ma.
31 augustus 2023
We spraken over een bijbaan als langoer, een rif van perenbomen en het afscheid van een grootse toneelschrijver. Daarna luisterden we naar Troubled Water van Margaret Bonds, die haar eerste werk componeerde toen ze vijf was – net als Mozart dus.
18 juli 2023
We spraken over tweehonderdmiljoen ongebruikte apparaten in huis. Wasdrogers in vergeten laatjes, schuldgevoelopwekkende sapcentrifuges en de bergen reservetelefoons. De overheid roept op deze bovengrondse goudmijn te recyclen, maar kunnen we echt afscheid nemen van onze broodbakmachines en garagetelevisies? Ook kwam de ronde van Frankrijk voorbij, waar vandaag bewoners uit het dorpje Méribel hun beddengoed uit de slaapkamers moeten slepen om tegen de bergwanden te spijkeren, om de van de berghelling neerstortende renners een zachte landing te bezorgen. Muziek was er ook, van Lera Auerbach. Geboren in de Sovjet-Unie en uitgeweken naar de V.S. op haar achttiende, is De Feniks een thema dat haar begrijpelijkerwijs goed ligt. Het stuk van Auerbach heeft iets kabbelends en zachts, maar soms lijken de noten scheef te lopen, vals te dreigen, komt er een wat donkere onderstroom in. Alsof de ondergang altijd nog inbegrepen is bij de weeropstanding; we moeten alert blijven voor de vernietigende krachten. Op NPO Klassiek, met Andrea van Pol.
5 juni 2023
Andrea van Pol en ik spraken over Utah, waar de Bijbel op sommige scholen verboden is vanwege de gewelddadige en aanstootgevende inhoud, op grond van de wet die ook The Hill We Climb van Amanda Gorman uit de schoolbibliotheken haalde. Gevalletje boemerang. We hadden het over Keti Koti als nationale feestdag op 1 juli, niet alleen om het belang van de afschaffing van de slavernij te erkennen en te vieren, maar ook om te streven naar het breken van de ketenen van de naar schatting vijftig miljoen (!) mensen die op dit moment nog in slavernij verkeren. En we dachten aan het madeliefje – verkozen tot de nationale bloem van Nederland. Een bloemetje dat inderdaad nauwelijks boven het maaiveld uitkomt en daarom misschien een geschikt symbool is… Muziek was er ook. Yumeji’s theme, van Shigeru Umebayashi, uit de film In the mood for love. Voor iedereen die vandaag in de stemming is voor liefde.
18 april 2023
Andrea van Pol en ik spraken elkaar over de zorgtaken van het mannetje bij de Namaqua zandhoen, die zijn kuikens uit zijn borstveren laat drinken; over achtstegroeperzenuwen rondom de cito-toets; en de keuze tussen het kopen van een T-Rex of er zelf maar eentje opgraven. Muziek was er van het ongeëvenaarde rietkwintet Calefax, van het nieuwe album An American Rhapsody, het nummer New Amsterdam. Geschreven door de wonderlijke componist Moondog, die op zijn zestiende blind raakte door de ontploffing van een staaf dynamiet, als Viking verkleed als straatmuzikant in New York te vinden was en zelf instrumenten uitvond.
27 februari 2023
Marcia Luyten en ik spraken over science-fictionverhalen, geschreven door computers. Over dat áls Harry Mulisch zich ergens zou verschuilen, het waarschijnlijk in een algoritme was – want algoritmes zijn toch de opperwezens van onze tijd. Over het verschil tussen intelligentie en begrip. En over de hoop dat in welke nieuwe kaders kunstmatige intelligentie ons ook wil plaatsen, we nog altijd onze dierlijke intelligentie hebben om manieren te vinden die kaders te doorbreken. Met als voorbeeld Brilbeer Ben, die keer op keer uit zijn kooi in Saint Louis ontsnapt.
Muziek was er ook. Het is filmmuziekweek op radio4. In de film La Meglio Gioventú (2003), over twee opgroeiende broers, Nicola en Matteo, in het Italië van de jaren zestig, die emotioneel en politiek uit elkaar groeien, is veel prachtigs te horen. Er is bijvoorbeeld een prachtige scène waarin Giulia, communiste, pianiste en jonge moeder, die zich klem gezet voelt tussen haar radicale en naar geweld overhellende activisme en haar huwelijk met Nicola (dat ondanks de progressieve idealen van beide ouders toch nogal een klassiek Italiaans jaren zestig huwelijk is). Ze oefent een stuk van Schumann, uit Kinderszenen (veelzeggend genoeg), maar het lukt haar niet. Ze begint steeds opnieuw, met steeds meer woede en frustratie, waardoor het steeds minder goed lukt, tot ze het opgeeft. Een prachtige muzikale invulling van haar veranderende wereld en een vooruitschaduwing naar haar komende acties.
Maar het muziekstuk dat ik uitkoos zit aan het einde van de film. Na veel keeldichtsnoerende momenten, vol verlies, lopen Mirella (moeder van het kind van de inmiddels aan zelfdoding overleden Matteo) en Nicola door het Italiaanse veld. Als droomverschijning komt Matteo voorbij, alsof hij zijn geliefde en zijn broer zijn zegen geeft, en verdwijnt dan weer. Een prachtige scène na 400 (!) minuten prachtige film. Als ik alleen al het fragment kijk, krijg ik alweer de tranen in mijn ogen. De muziek is van Georges Delerue, grappig genoeg geschreven voor weer een andere klassieker: Jules et Jim, van Truffaut. Het gaat om het stuk Catherine et Jim.
30 december 2022
Goed nieuws voor 2023, bespraken Mieke van der Weij en ik vanochtend in De Ochtend van Vier. Over de metro in Dhaka, die ‘het publieke lijden zal verminderen’, de nieuwjaarsduik die weer plaats zal vinden, het recept voor een Neanderthaler-pannenkoek en doorbrekend theatertalent. Allemaal zaken om naar uit te kijken komend jaar. We sloten af met ‘Who knows where the time goes’ in de uitvoering van sopraan Julia Bullock.
So come the storms of winter
and then the birds in spring again
I have no fear of time
For who knows how my love grows?
And who knows where the time goes?
1 december 2022
We hadden het over vleermuizen, als chagrijnige metalzangers, de baguette als werelderfgoed en de Waddenzee als rechtspersoon.
Muziek was er van Turgay Erdener, die het gedicht yerçekimli karanfil van Edip Kansever op prachtige muziek zette.
29 september 2022
We hadden het over de waanzin die door de wereld raast, en dat het zaak is de waanzin uit het hoofd te weren. We hadden over een sauna uit de bronstijd. Over lachende robots. Over de hoop aan 2022 geen actieve herinneringen te hebben. En er was muziek; Army Dreamers van Vincent Peirani en Emile Parisien. Iets minder army, iets meer dreamers, en dan komt het met dit jaar misschien nog goed…
12 augustus 2022
Ik verlang naar komkommers! In deze tijden van crises, oorlogen en branden is het moeilijk zoeken naar berichten van hoop en troost. We hebben het geprobeerd, met repeterende balletdansers uit Oekraïne, mensen die uit de Randstad vertrekken en vliegtickets die duurder worden. Want een mens moet blijven hopen.
Muziek: een hoopvol lied zonder woorden, van Mendelssohn in een arrangement van Andreas Ottensamer voor klarinet en piano. Met Ottensamer op klarinet en de Chinese wereldster Yuja Wang op piano.
27 juni 2022
Over gasbevingscheuren, een zwangere schildpad in Pompeï en naar het leven getekende draken.
Met daarna het vrolijke Miss Undutchable van Pieter de Graaf.
10 mei 2022
We spraken over Vale Vleermuizen die wespen nazoemen om roofdieren af te schrikken. We hadden het over het gezang van zwarte gaten, dat klinkt als de roep van intergalactische walvissen die weemoedig door de ruimte glijdt. En ik maakte reclame voor mijn versie van De Klacht van de Vrede, Erasmus’ aanklacht tegen de oorlog, een theaterconcert dat vrijdag in de Grote Kerk in Den Bosch in première gaat, met een nieuwe compositie van Lucas Wiegerink. We sloten af met Adoration, van de bijna vergeten, maar gelukkig op tijd herinnerde Florence Price.
22 maart 2022
We spraken over vrouwen die de gemeenteraden bestormen, alsof het bloeddorstige wezens zijn, die onschuldige witte mannetjes die rillend op hun zetels zitten komen verstoten. Terwijl nog geen een-derde van de politiek verkozen functies vervuld wordt door een vrouw. Er is nog een wereld te winnen. Want als de samenleving beter gerepresenteerd is in de politiek, komt dat de kwaliteit van de politiek ten goed. Zie ook de organisatie Stem Op Een Vrouw. We luisterden naar Alla Pavlova, een in Oekraïne geboren en in New York woonachtige componist, die een prachtige Elegie schreef.
9 februari 2022
We spraken over de Psychologische Verdedigingsdienst, het nieuwste wapen van Zweden tegen nepnieuws. Maar hoe weet je nou of dat bericht zelf geen nepnieuws is? Darwin hield een boekje bij waarin hij alles wat tegen zijn intuïtie indruiste opschreef, om de cognitieve dissonantie geen kans te geven. We spraken over cyanide en plastic, als mogelijke middelen voor het ontstaan en beëindigen van het leven. En we luisterden naar Female Rain, van Connor Chee, klassieke muziek geïnspireerd op het leven en de cultuur van de Navajo.
31 december 2021
We spraken over berichten van hoop op de drempel van het nieuwe jaar. Over de Caribische zeekoe die in Arnhem is geboren, het kruisbeeld van granaatscherven in Westerbeek en een Britse bank die met kerst per ongeluk 155 miljoen stortte op 75.000 rekeningen. Ik ben gisteren geboosterd, ik ga vanavond met sterretjes en knalerwten hoopvol het nieuwe jaar in. En misschien is hoop naïef, maar als dat zo is ben ik liever naïef dan cynisch. We sloten af met muziek, een tip van Greg Nottrot, Meeting Point van Calliope Tsoupaki, over de hoop dat we elkaar weer onder ogen durven komen en ons leven weer snel kunne oppakken. Ze zegt: “Er is immers geen afstand tussen ons als het gaat om muziek, als het gaat om liefde.”
Ik wens iedereen alvast een hoopvol 2022.
22 november 2021
We zijn vaak zo ernstig. Steeds minder ‘homo ludens’ in plaat van ‘homo disputens’. Misschien moeten we meer dingen als spel gaan zien. Zoals de inwoners van de wijk Hounslow in London. Of moeten we een voorbeeld nemen aan de Cloud Appreciation Society, die betoogt dat wolken de poëzie van de natuur zijn. Dus laten we vaker omhoogkijken. En dan luisteren naar Abdullah Ibrahim. Om dit staartje herfst lekker jazzy in te gaan.
28 september 2021
We spraken over de herfst, over de eenzaamheid die ons kan overvallen, in deze laatste stuiptrekkingen van de pandemie. Over hoe je opgesloten kan raken in je hoofd en hoe je aan die eenzame opsluiting kan ontsnappen. Je kan bijvoorbeeld naar Udenhout, waar de Jumbo een kletskassa heeft geopend voor mensen die graag in de rij staan. Of je kan bidden – volgens Brits onderzoek bidt de helft van de jongeren op regelmatige basis. Ik weet niet naar wat of wie; maar een stil moment om naar iets te zoeken dat groter is dan jezelf lijkt me voor ieder mens een zegen.
Daarna luisterden we naar D’un Vieux Jardin van Lily Boulanger. Een ingetogen pianostuk voor een vroege herfstochtend. Geboren aan het eind van de negentiende eeuw, was Lili Boulanger de dochter van een Franse componist en een Russische prinses. Voorbestemd voor grootse muziek, op negentienjarige leeftijd de eerste vrouw die de Prix de Rome voor compositie won, stierf zij nog voor haar vijfentwintigste. Haar muziek is doortrokken van verlies. Heel vreemd is dat misschien niet.
13 augustus 2021
Vanochtend op Radio 4 spraken Margriet Vroomans en ik over brulapen op vakantie en burgermeesters met tanden in de plak. Muziek is van Ethyl Smyth, die op haar 71e verliefd werd op Virginia Woolf – de laatste beschreef dat als ‘gevangen worden door een gigantische krab’. Duurt ongeveer een croissantje lang.
8 juli 2021
We hadden het over hoop, vanochtend in de Ochtend van 4. Over akkerreservaten vol vlashuttentut, zware dreps en zomeradonis. Over de kans dat mijn Italiaanse bakker afstamt van Leonardo da Vinci. En we luisterden naar de Sunshine Journal van de Oezbeeks geboren Australische componist Elena Kats-Chernin. Luistertijd: een kopje koffie.
27 mei 2021
Ik mocht weer Ontbijtgast zijn. Wie geen zin heeft mij te horen praten, het is immers nog vroeg, kan doorskippen naar 05:07 om te luisteren naar het prachtige Narayama van de Japanse componist Kazoburo Hirai. De tekst is een gedicht van Shihoko Kitami en het gaat over verdriet en verlangen. Een liefdesverhaal. Maar voor mij echoot onze tijd er ook doorheen. Steeds als ik die grafiekjes zie, met besmettingen, opnames, overledenen, zie ik geen golven, maar bergen. Het verdriet zit in de pieken, het verlangen in de afdaling. De vrouw in het lied steekt de berg Nara over. Zij zingt dit:
men zegt dat vroeger
mensen vol verlangen
de berg overstaken
op de weg naar Narayama
moest ik huilen
Ik zag na de aflevering ook dat er een film bestaat die De Ballade van Narayama heet. Daarin trekken ouderen naar de berg Nara om er te sterven. Ik geloof dat er een peilloze diepte in dit verhaal zit. Dat kan je horen in de muziek van Kazoburo Hirai, gezongen door de sopraan Hiroko Masaki.
Je kan natuurlijk ook de eerste vijf minuten luisteren. Dan praat ik over de prachtige vormgeving van Jet Uijl, die als een regisseur op papier van de veertien toneelteksten in De Dikke Jibbe (Je Kan Je Niet Verstoppen Door Je Ogen Dicht Te Doen – te bestellen bij ITFB) een zeer leesbaar werk heeft gemaakt. We hebben het over David (de mensenrechten) tegenover Goliath (de oliereuzen), over de Ruiter en het Paard van Marini die eindelijk weer bezocht mogen worden in het Kröller Müller en over Eric Carl, schrijver en tekenaar van onder andere het prachtige Rupsje Nooitgenoeg, waarvan vandaag bekend werd dat hij is overleden op 91-jarige leeftijd. Als klein kind opgegroeid in het Duitsland van de Tweede Wereldoorlog in een wereld zonder kleur, heeft hij de rest van zijn leven met zijn werk de kleur teruggebracht in de wereld.
16 april 2021
We hadden het over De Wildernis van Wende, over de vraag of de voorzichtige toegang tot verbeelding, theater en verhalen een miljard obscene fieldlab-euro’s waard zijn, over de symfonie van geroezemoes van een verwachtingsvol publiek (dat had ik gemist!), over de zang van het Nederlands Kamerkoor en hoe weinig de nabijheid van meerstemmigheid evenaart, over 2,5 miljard T-Rexen die rond hebben gelopen op aarde (en dus statistisch ééntje in de ring van Amsterdam), over hoe kippen het hier-en-nu-dier is dat het dichtst bij de T-Rex in de buurt komt en ik dus drie dino’s in mijn achtertuin heb rondlopen (Truus, Tok en Tandoori), en over hoe mooi het is dat er nog steeds gegraven wordt in het verleden naar sporen van wat er was, in een poging te begrijpen wat er nu is – of misschien wel waar we heen gaan, we hadden het over proefvakanties op Rhodos en hoe een quarantainevakantie (geen toegang tot het strand, geen toegang tot Griekse antieke cultuur, geen toegang tot de plaatselijke bevolking, enkel een doelloos rondhangen rond het zwembad met cocktails en gefrituurde dingen) lijkt op een all-inclusive vakantie van het oude normaal en dat dit nieuwe normaal misschien eigenlijk ook wel weer gewoon normaal is, en we spraken heel even over ‘Je kan je niet verstoppen door je ogen dicht te doen’, mijn bundel van 14 stukken die begin juni uitkomt, harde kaft en 5,5 centimeter dik, met op de zijkant ‘De Dikke Jibbe’. Dat alles in nog geen vijf minuten! Iets langer als je nog luistert naar het prachtige muziekstuk The Moon’s reflection on the Second Spring, gecomponeerd door Yanjun Hua, in een arrangement van Oliver Boekhoorn voor Calefax, van hun geweldige album Hidden Gems. Een prachtig melancholisch nummer voor het begin van deze lente.
2 maart 2021
Ik mocht weer ontbijtgast zijn bij Radio 4 vanochtend. Met op de achtergrond vogels die het voorjaar aankondigen, spraken we over de onvermijdelijke ‘menselijke fout’ (en daarmee de onwaarschijnlijkheid van wereldomspannende complottheorieën), de ongezonde belangstelling voor stokstaartjes, playboybunny’s op tweeduizend jaar oude praalwagens en Harriet Tubman die hopelijk eindelijk Andrew Jackson van het twintig-dollar-biljet af gaat jagen. Dat alles binnen de vijf minuten, iets langer als je blijft luisteren naar de muziek van de fantastische componist Nkeiru Okoyeh die met ‘Dusk’ (gespeeld door William Chaman Nyaho) deze ochtendschemer van muziek voorzag.
28 januari 2021
Ik mocht op deze gedichtendag weer ontbijtgast zijn op Radio 4. We spraken over de eenzame piano die in 2003 in Kiev tegenover een muur van oproerpolitie stond. Over hoe de pianist, Markiyan Matsekh, tegenover het dreigende geweld iets van schoonheid, poëzie en muziek wilde zetten. En dat beeld zetten we naast de eenzame piano die op het Eindhovense station op haar zij lag, uitgeplust, kapotgetrapt. Wat betekent dat? Gelukkig staat er al een nieuwe piano. Na het geweld komt de hoop, na de zinloosheid de veerkracht.
Daarna mocht ik ‘Gids’ voorlezen, van Clinton V. du Plessis, uit de bundel Het Vijfde Evangelie volgens Mickey, in de vertaling van Martijn Benders, uitgegeven door De Kaneelfabriek. Met als laatste regels:
“Tel saam met my ons laaste onvaste treë
voordat die tyd ons, soos blare, kom wegvee.”
Laten we hopen dat wanneer de tijd ons, als bladeren, komt wegvegen, we ons niet het geweld herinneren, maar vooral de veerkracht.
24 december 2020
Vandaag over mannetjes die in de korte tijd die ze nog rest zoveel mogelijk schade aan proberen te richten, druppels aan de neus die tot sociale uitsluiting kunnen leiden en tentoonstelling met voorwerpen en verhalen uit de huidige lockdown die momenteel gesloten is vanwege de huidige lockdown. Dat alles in een paar minuten. Iets langer als je luistert naar het prachtige Kyrie uit de Misa Criolla van Ariel Ramírez, de ‘Creoolse Mis’ waarin een Katholiek koor samensmelt met ritmes uit het Andersgebergte.
23 december 2020
KERSTVERHAAL - JOHANS KERSTMIS
De laatste bladblazers hadden de straat van het najaarstapijt ontdaan en verlaten nesten schemerden door kale takken. Of waren het heksenbezems? Johans vrouw had voor de feestdagen nog wel eens zo’n bosje woekertwijg als versiering in de kamer opgehangen. Eenmaal binnen werd de maretak een mistletoe en wanneer je er samen onder stond dan gaf je elkaar een kus. Zoals ze in de kerk wijn in bloed konden veranderen, veranderde zijn vrouw een boomparasiet in liefde. Een van de wonderen waartoe zij in staat was. Een groter wonder dan die van wijn in bloed, die Johan maar zonde van de wijn vond.
12 oktober 2020
Het was al moeilijk nieuws te vinden dat niet over Corona ging, of over Donald Trump. Maar sinds Trump met Corona is besmet is het helemaal lastig.
Toch: nieuws dat me positief over de wereld stemt of met een poëtische inslag.
25 augustus 2020
Over de minifamilie van de olifant (die ze gelokt hebben met gedroogde pindakaas), over de zeekoe en het feestaardvarken. Over dat niet alles uitsterft - soms vinden we gewoon even iets niet. Over KFC die in coronatijd de slogan fingerlicking good aangepast heeft omdat dat nogal onhygiënisch is. Over vakantie in Overijssel en Zuid-Limburg - en een poging om het vakantieseizoen in eigen land te redden.
We eindigen met het Bloemenduet.
23 juli 2020
Weer pogingen tot berichten van hoop. Over een basisinkomen voor 2,7 miljard mensen door tijdelijk de schulden aan arme landen stop te zetten en zo de wereld uit armoede krijgen. Over toeristen die te zwaar worden voor de gondeliers in Venetië. Over de theaters die weer mondjesmaat open gaan.
Muziek: een gedicht van Poesjkin op muziek van Nicolai Medtner door Ekatarine Levental en Frank Peters.
18 juni 2020
De techniek kan altijd mis gaan. Ik klink alsof ik door drie octaven ben gezakt. We hebben het over perspectieven, de Poolse Bruid (en scheuren in de locatie-boerderij), de Toneelschrijfprijs, het imaginaire eiland Oerol, over streaming, over Kaapdiegoeiekoop en over radio uit het heelal.
Muziek: Summerland van William Grant Still
20 mei 2020
Over lichte verbeteringen. Over het uitstel van het theatergala. En over kindervoetstappen van miljoenen jaren oud in (toen) hete vulkaanas.
Met als muziek een vervormde lente, de hercompositie van Vivaldi's Vier Jaargetijden door Max Richter.
2 april 2020
De eerste. Pogingen om corona te vermijden. De vogels laten zich horen. Over Mia. Over de Spaanse nachtegaal die Darwin uitdaagt.